Beroepsmatig reflecteren: Reflecteren

Wat is reflecteren?

Reflecteren is een bewustwordingsproces. waarbij je aan de slag gaat met het (her)interpreteren van ervaring en kennis. Je blikt als het ware terug op een persoonlijke ervaring om daarvan te leren voor in de toekomst. Dit heeft als doel om bewust bekwaam te kunnen handelen, waarbij je je bewust bent van je eigen gedrag, waar dit gedrag vandaan komt en wat de gevolgen hiervan zijn. Reflecteren is zinvol bij zowel succesmomenten als bij schurende situaties.

Dat ene moment
Bij reflecteren is het belangrijk om de terugblik 'niet te groot te maken'. Hiermee bedoelen we dat het lerende moment zich vaak bevindt in enkele seconde. Denk bijvoorbeeld aan het korte moment dat voorafgaat aan 'de knoop in je buik', die ene opmerking of dat ene woord wat raakt of het moment dat je de lacht op je gezicht voelt van geluk en enthousiasme.
Het gaat dus om dat ene moment en niet over meerdere momenten. Soms is het best lastig om dat ene moment te 'vinden' en helpt het om dat samen met een ander te doen.

Volgens Schön (1983) kunnen we de momenten van reflecteren verdelen in het volgende: 

• Reflection after action 
  Dit is vaak de eerste vorm die aangeleerd wordt. Stel, je maakt een situatie mee die je niet prettig hebt ervaren en je wilt daar iets van leren. Dan ga je achteraf hierop reflecteren, om daarvan te leren voor een volgende situatie.
• Reflection before action
  Als je de eerste reflectievorm wat meer eigen is gemaakt, voeg je deze manier toe. Dus als je 'reflection after action' hebt uitgevoerd, ben je je bewust geworden wat je anders wilt doen. Als er zich dan weer een dezelfde situatie voor gaat doen, ga je van tevoren reflecteren wat er nodig is voor de nieuwe situatie. 
• Reflection IN action
  Hoe meer je oefent met 'reflection after/before action', hoe makkelijk het wordt om IN het moment zelf te reflecteren. Je ervaart bijvoorbeeld dat een gesprek stroef verloopt. Door op dat moment stil te staan bij denken, voelen en willen, vertaal je dat direct naar nieuw handelen in de situatie, waardoor het gesprek bijvoorbeeld beter verloopt.

Klik op de afbeelding om deze te vergroten

Wat is het niet?
Reflecteren wordt vaak verward met observeren en evalueren; dat is echt iets anders.

• Bij observeren neem je bewust waar van de omgeving/personen, dit doe je vanuit alle zintuigen. Hier gaat het om zichtbaar en waarneembaar gedrag/ omgeving. 
• Bij evalueren kijk je terug naar de verwachting die je van te horen had met de feitelijke gang van zaken. Het gaat meestal over de inhoud en of een doel behaald is. 

Reflecteren gaat verder dan de eerste laag van waarneembaar gedrag of een proces, waar observeren en evalueren 'stopt'. Door te reflecteren wordt je je bewust van je gedachten, je gevoel en je overtuigingen bij dit gedrag. 

Het nut en noodzaak van reflectie?
Reflecteren helpt om je beroepsbekwaamheid te vergroten, binnen alle beroepen, posities en taken. Het stimuleert ''bewust bekwaam handelen' en wat de gevolgen daarvan zijn, zowel voor jezelf als in relatie met de ander. Eén en ander wordt uitgelegd in onderstaand filmpje: 

Bij het vergroten van je beroepsbekwaamheid maakt Marie-Jose Geenen (2021) onderscheid tussen drie categorieën: 

• het vergroten van zelfkennis;
• het ontwikkelen van een adequate houding & vaardigheden;
• het opdoen van nieuwe kennis en deze eigen maken in je eigen handelen.

Je zelfkennis kun je vergroten door als professsional stil te staan bij je eigen normen, overtuigingen en vooronderstellingen van waaruit je wellicht handelt.Het is hierbinnen ook belangrijk dat je je drijfveren leert kennen (onzichtbaar gedrag). Je drijfveren worden aangestuurd door je aannames, overtuigingen en (oude) gevoelens over mogelijk een soortgelijke situatie. Hierbinnen is het ook belangrijk om stil te staan bij je eigen denkpatronen. Dit zijn vaak bewuste en onbewuste gedachten (onzichtbaar gedrag) die komen en gaan en soms als in je vroege jeugd zijn gevormd. Bij reflecteren is het goed hier nauwkeurig bij stil te staan.

Bewust bekwaam handelen houdt ook in dat je stil te staat bij het ontwikkelen van een adequate houding & vaardigheden. Dit doe je door te reflecteren op je eigen binnenwereld. Hierdoor leer je je beter inleven in de ander, leer je je eigen kwaliteiten en valkuilen kennen en leer je in te zien waar je verantwoordelijkheden liggen. "Wat  is van jou"? "Wat is van de ander"? Je ontwikkeld hierdoor een kritsche en onderzoekende houding. Die belangrijk zijn om je beroepsbekwaamheid te vergroten. 

Het opdoen van nieuwe kennis en deze te intergreren in je professioneel handelen wordt vooral inzichtelijk door stil te staan bij de verschillende vormen van reflecteren. 

In dit artikel Professioneel reflecteren lees je waarom het anders is dan evalueren, welke valkuilen er zijn én hoe je in vijf stappen beter leert reflecteren op je werk.