Basisgespreksvaardigheden Social Work

Reflecteren is een essentieel onderdeel van gespreksvaardigheden, vooral in het social work. Er zijn verschillende soorten reflecties die gebruikt kunnen worden om empathie te tonen, begrip te bevorderen en de cliënt te helpen hun eigen gedachten en gevoelens te verhelderen. Onderstaande tekst is gebaseerd op het hoofdstuk de relatie aangaan uit Motiverende gespreksvoering (Van der Veen & Goijarts, 2012).

Waarom reflecteren?

Reflecteren in het gesprek kun je doen om verschillende redenen:

1. Relatiebevordering: Je geeft de ander het gevoel dat er geluisterd wordt.
2. Toetsen: Heb je de ander goed begrepen?
3. Ordenen en verhelderen: De ander gaat verder nadenken over hoe hij zich verhoudt tot het onderwerp. 
4. Richting geven: Zeggen wat de ander niet zegt om het gesprek verder te helpen. Hierbij vul je in wat de ander eigenlijk bedoelt te zeggen.
5. Versterken: Als iemand anders het zegt, neemt de uitspraak in kracht toe. 
6. Ontwapenen: Je kan de ander confronteren en daarmee ruimte creeren als het gesprek vast zit. 

Volgende reflecties kunnen alle bovenstaande functies hebben behalve de richtinggevende functies. Bij volgende reflecties herhaal je min of meer wat er gezegd is en blijf je op hetzelfde betekenisniveau. Vooral als er nog aan de relatie gebouwd moet worden is dit een waardevolle manier van reflecteren. 

1. Eenvoudige Reflectie

Definitie: Een eenvoudige reflectie herhaalt of parafraseert wat de ander heeft gezegd, vaak in iets andere woorden. in een nog eenvoudigere vorm herhaal je letterlijk wat de ander zegt. Als je dit echter te vaak doet, kan dit overkomen als papegaaien. 

Waarom belangrijk:

• Het toont dat je luistert en begrijpt wat de ander zegt.
• Het moedigt de ander aan om verder te praten zonder hem of haar te onderbreken of te corrigeren.

Voorbeelden:

Ander: "Ik ben zo gestrest over mijn werk."

Social worker: "Je voelt je gestrest door je werk."

2. Dubbelzijdige reflectie

Definitie: Een dubbelzijdige reflectie die de verschillende gezichtspunten van de ander weergeeft (aan de ene kant en aan de andere kant).

Waarom belangrijk:

• Het toont dat je luistert en begrijpt wat de ander zegt.
• Het helpt om grip te krijgen op waar twijfel zit.

Voorbeeld:

Ander: " We zitten dan gezellig samen tv te kijken en dan nemen we een drankje. Ik weet dat is 's avonds niet zou moeten snacken, maar als we dan zo gezellig samen zitten, pakken we toch altijd weer."

 Social worker: "Aan de ene kant hou je van gezelligheid en voor jou hoort daar ook een snack 's avond als je gezellig met een drankje zit bij, maar aan de andere kant weet je dat het niet goed is voor je gezondheid en dat je het dus beter niet zou kunnen doen."

3. Versterkte reflectie

Definitie: Herhaling of parafrase van wat de ander gezegd heeft, maar dan versterkt. Je maakt er een soort "overstatement" van om op vriendelijke wijze het standpunt van de ander uit te dagen. 

Waarom belangrijk:

• Het kan de ander uitdagen om zijn uitspraken te herzien ("nou zo bedoelde ik dat nou ook weer niet")
• Het kan beweging bij de ander veroorzaken als het gesprek lijkt vast te zitten.

Voorbeeld:

Ander: "Ik ben nu 2 keer ontslagen binnen 3 jaar, ik vraag me wel eens af of het me nog een keer gaat lukken een baan te vinden."

Social worker: "Je denkt dat je nooit meer een baan gaat vinden."

Complexe reflectie kunnen ook alle bovenstaande functies hebben, maar zijn vooral verdiepend, sturend en versterkend. Je maakt het impliciete expliciet en kunt daarmee dan ook richting geven aan het gesprek. 

1. Reflectie van de bedoeling

Definitie: Een reflectie van de bedoeling gaat verder dan wat de cliënt direct heeft gezegd en voegt een interpretatie of een nieuw perspectief toe. Je loopt vooruit op de ander en benoemt wat die (nog) niet gezegd heeft.

Waarom belangrijk:

• Het kan de ander helpen om hun situatie vanuit een ander perspectief te bekijken.
• Het kan leiden tot nieuwe inzichten en bewustwording bij de cliënt.

Voorbeelden:

Ander: "Ik blijf maar vastzitten in dezelfde patronen."

Social worker: "Het klinkt alsof je verlangt naar verandering, maar moeite hebt om die stap te zetten."

Ander: "Ik voel me zo alleen."

Social worker: "Je voelt je geïsoleerd en verlangt naar meer verbinding met anderen."

2. Reflectie van gevoel

Definitie: Een gevoelsreflectie is het benoemen van de gevoelslading van datgene wat gezegd is. Dit is bij voorkeur een korte reflectie die bestaat uit het gevoel. Soms wordt dit gekoppeld aan een situatie die dat gevoel oproept. 

Waarom belangrijk:

• Het kan de ander het gevoel geven dat hij begrepen wordt.
• Het kan leiden tot nieuwe inzichten en bewustwording bij de ander.

Voorbeelden:

Ander: "Er komt nooit iemand langs."

Social worker: "Je voelt je alleen."